تحلیلی بر الگوهای تخصصی شدن منطقه ای و تمرکز فضایی صنایع در ایران

یکی از اهداف اصلی آمایش سرزمین و برنامه­های کلان توسعه کشور تأکید برگسترش فعالیت­های صنعتی در فضای جغرافیایی و تخصص­یابی منطقه­ای برای شکل­گیری تقسیم کار فضایی است. اما در عمل و در برنامه­های توسعه قبل و بعد از انقلاب، هدف­های آمایش سرزمین تحقیق نیافته است. تمرکز فعالیت­های صنعتی در چند نقطه خاص کشور و توزیع نامتوازن آنها در پهنه­ی سرزمین به یکی از مهم­ترین چالش­های، فراروی سیاست­گزاران کشور تبدیل شده است. با در نظر گرفتن این مسأله، این تحقیق، به دنبال پاسخ به این سؤال کلیدی است که آیا بین تخصصی­شدن منطقه­ای و تمرکز صنعتی در ایران رابطه معنی­داری وجود دارد؟ در این راستا، مقاله بررسی دو فرضیه­یِ افزایش تمرکز فضایی فعالیت­های صنعتی در ایران در دو مقطع زمانی10 ساله 1376- 1385 و افزایش تخصصی­شدن مناطق در نتیجه­یِ تمرکز فضایی فعالیت­های صنعتی را دنبال می­کند. روش  تحقیق از نظر هدف کاربردی و از حیث روش کمی- تحلیلی است. جامعه آماری مورد بررسی کل کشور بوده و داده­ها و اطلاعات مورد نیاز برای شاخص­های اندازه­گیری، از آمار سرشماری کارگاه­های صنعتی ده نفرکارکن و بیش­تر برای دوره مزبور استفاده شد. بمنظور آزمون فرضیه­های پژوهش، تکنیک­های گوناگونی همچون ضریب جینی، شاخص صرفه­جویی مقیاس، ضریب اقتصاد جغرافیایی و ضریب مکانی مورد توجه قرار گرفت. نتایج یافته­ها نشان می­دهد که: متوسط تمرکز فضایی در طی دو مقطع 1376 و 1385،20 درصد افزایش یافته است؛ که نشان­دهنده­ی گرایش صنایع کشور به سوی تمرکز فضایی می­باشد؛ و این تمرکز عمدتاً در استان­های تهران و اصفهان اتفاق افتاده است. اگرچه در پایان دوره به نظر می­رسد که این تمرکز به سمت استان­هایی مانند خراسان و خوزستان نیز متمایل شده است. هم­چنین دیگر نتایج نشان می­دهد که رابطه­ی معنی­داری بین تخصصی­شدن منطقه­ای و تمرکز صنعتی در ایران وجود داشته و استان­های متمرکز در فعالیت­های تمرکز یافته، تخصصی شده­اند.